เคล็ดลับมองโลก

โดย ธนรัตน์ ยงวานิชจิต

dhanarat333@gmail.com

 อาจารย์จวงจื้อ (พ.ศ. 174-257) เป็นปราชญ์แห่งลัทธิเต๋าที่ปรมาจารย์เล่าจื้อได้วางรากฐานไว้ คัมภีร์ “เต๋าเต็กเก็ง” อมตะของท่านเล่าจื้อมีสาระที่คู่ขนานกับพระธรรมของพระพุทธเจ้าอย่างน่าพิศวงยิ่ง ท่านจวงจื้อจึงมี “เคล็ดลับ” ในการมองโลกที่น่าสนใจทีเดียว

วันหนึ่ง ขณะเดินทางผ่านป่าละเมาะ ท่านจวงจื้อกับกลุ่มลูกศิษย์พบต้นไม้ใหญ่ต้นหนึ่ง ยืนโดดเดี่ยวแผ่กิ่งก้านสาขาเป็นบริเวณกว้างอยู่กลางทุ่ง แต่มีลำต้น กิ่งก้านคดงอบิดเบี้ยวเป็นท่อนสั้นๆตลอดทั้งต้น

        “ดูซิ ต้นคดงอไร้ประโยชน์ เนื้อไม้ไม่ตรงยาวพอที่จะเอาไปสร้างบ้านทำเตียงโต๊ะเก้าอี้ได้ ชาวบ้านจึงไม่ตัดโค่น” ท่านจวงจื้อชี้ให้เห็นเหตุผลอยู่รอดของต้นไม้นี้ แล้วนำลูกศิษย์ไปเยี่ยมเยือนเพื่อนเก่าแก่คนหนึ่งในหมู่บ้าน

หลังจากที่ได้ทักทายอาคันตุกะด้วยความตื่นเต้นยินดียิ่ง เพื่อนก็สั่งลูกชายคนโตให้หุงหาอาหารต้อนรับขับสู้คณะผู้มาเยือนทันที

“พ่อ..มีห่านอยู่สองตัว ตัวหนึ่งทำเสียงร้องได้ อีกตัวร้องไม่ได้ พ่อให้เอาห่านตัวไหนทำกับข้าวดีฮะ?”

“เอาห่านที่ร้องไม่ได้ซิลูก เืมื่อร้องไม่ได้แล้วจะมีประโยชน์อะไรล่ะ?”

วันรุ่งขึ้น หลังจากที่ได้ขบคิดเหตุการณ์เกี่ยวกับต้นไม้และห่าน บรรดาลูกศิษย์ก็ขอหารือกับท่านจวงจื้อ

“ท่านอาจารย์ที่เคารพ ต้นไม้คดงอไร้ประโยชน์ จึงอยู่รอด ส่วนห่านร้องไม่ได้ก็ไร้ประโยชน์ กลับไม่อยู่รอด ท่านมีจุดยืนประการใดต่อ ‘มีประโยชน์’ กับ ‘ไร้ประโยชน์’ ขอรับ?”

“ต้นคดงอใช้ทำอะไรไม่ได้มากไร้ประโยชน์ก็จริง แต่มีใบไม้แผ่กระจายร่มเงาให้ผู้คนได้รับประโยชน์พักร้อนจากแสงแดดแรงกล้า ห่านร้องไม่ได้ไร้ประโยชน์ก็จริง แต่มีประโยชน์เป็นอาหารดับความหิวโหยได้ ต้นไม้ก็ดี ห่านก็ดี ต่างมีส่วน ‘มีประโยชน์’ กับ ‘ไร้ประโยชน์’ เป็นคู่ๆอยู่ในตัวเอง…” ท่านจวงจื้อตอบโดยละเอียด พลางชี้ให้เห็น “ข้อผิดพลาด” ที่พบบ่อยในการมองโลกว่า

 “…แต่เรากลับหลง ‘เลือก’ มองเฉพาะส่วนหนึ่งใดในธรรมชาติเท่านั้น”

ทั้งนี้ เพราะเราเลือกมองด้วย “ใจลำเอียง” ชอบหรือไม่ชอบส่วนหนึ่งใดในต้นไม้หรือห่านนั้น แล้วตีราคาประเมินคุณค่าให้กับสิ่งนั้นๆ ใจลำเอียงคือ “ใจยึดติด” ที่เป็นสาเหตุสำคัญของปัญหาสังคม ตลอดจนการโกงกินขายชาติบ้านเมือง

ท่านจวงจื้อเผยเคล็ดลับมองโลกข้อแรกไว้ว่า

“จงมองอย่างพญามังกรซิ เดี๋ยวแปลงตัวเป็นงูเล็กเลื้อยอยู่บนดิน เดี๋ยวเป็นมังกรยักษ์กางปีกกว้างใหญ่สง่างามบินขึ้นท้องฟ้าหายเข้ากลีบเมฆไป”

       

        พญามังกรมองโลกอย่างไร? เรามาทำความเข้าใจกับธรรมชาติตามลัทธิเต๋าสักเล็กน้อยก่อน

ตามปกติ เรามองเห็นธรรมชาติในลักษณะที่มีภาวะตรงข้ามกันเป็นคู่ๆ:เกิด-ตาย จิต-กาย ตน-ผู้อื่น ฟ้า-ดิน หัว-ก้อย หญิง-ชาย หยิง-หยาง มิตร-ศัตรู รัก-เกลียด สุข-ทุกข์ นิพพาน-วัฏสงสาร ธรรม-อธรรม ฯลฯ โดยมองเห็นได้ในสองระดับ: รูปธรรมและนามธรรม

ในระดับรูปธรรม เรา “หลงผิด” มองเห็นแต่ละคู่เป็น “ตัวตน” ที่ตายตัวถาวรชั่วนิรันดร ไม่สัมพันธ์กัน โดยเป็นเอกเทศต่อกัน คือ มี “เกิด” โดยไม่มี “ตาย” มี “จิต” โดยไม่มี “กาย” ได้ ซึ่งขัดกับความเป็นจริงในธรรมชาติ และมองเห็นอาทิ “ตน-ผู้อื่น ” เป็นข้าง “ซ้าย-ขวา” ของคู่ถุงมือ นี่คือการมองโลกตาม “คติทวินิยม”

ในขณะมองดู “น้ำ-ดิน” ด้วยคติทวินิยม เราจะเห็น “น้ำบาดาล” เป็นตัวตนที่มีอยู่ชั่วนิรันดรและไม่สัมพันธ์กับอะไรทั้งสิ้น ทุนนิยมก็พากันสูบขึ้นมาขายด้วย “ต้นทุนต่ำ-กำไรงาม” ผลกระทบก็คือแผ่นดินกรุงเทพมหานครกำลังทรุดต่ำลงราว 1.5 นิ้วต่อปี และหน่วยราชการสำคัญๆจะถูกน้ำ่ท่วมอย่างถาวรอีกไม่นานเกินรอ

ภาวะทั้งหลายในธรรมชาติสัมพันธ์กันหมด ไม่มีอะไรอยู่อย่างเอกเทศ วันหนึ่ง เมื่อพลังความร้อนของดวงอาทิตย์เกิดลดลงมากเกินไปด้วยชราภาพ หรือเมื่อดาวพระเคราะห์จูปิเตอร์ยักษ์เกิดหลุดออกจากวงโคจรรอบดวงอาทิตย์ สุริยะจักรวาลที่ “เป็นอยู่” ของเรา ก็จะสูญเสีย “ความสมดุล” เข้าสู่วาระอวสาน ทั้งนี้ ตามสัจธรรมอนิจจัง

 เมื่อหลงมอง “ตน-ผู้อื่น” แล้วหลงตนมากกว่าผู้อื่น เราจะยึดติดตนมากกว่าผู้อื่น เมื่อหลงผู้อื่นมากกว่า เราจะยึดติดผู้อื่นมากกว่า และเมื่อหลงไม่มากไม่น้อยกว่ากัน เราจะยึดติดตนผู้อื่นพอๆกัน ตกอยู่ในภาวะ “ทวิบท” ปั่นป่วน กลืนไม่เข้าคายไม่ออก

ส่วนในระดับนามธรรม เรามองเห็นคู่ อาทิ “หัว-ก้อย” เป็น “ชุด” ที่ไม่เป็นเอกเทศต่อกัน คือ แยกออกจากกันไม่ได้ของเหรียญ “เรือ-พาย” เป็นชุดฯอุปกรณ์เดินทาง “คนอยู่ปลายกระดาน” เป็นชุดฯกระดานหก “ตน-ผู้อื่น” เป็นชุดฯผู้คน “มีประโยชน์-ไร้ประโยชน์” เป็นชุดฯต้นไม้หรือตัวห่าน และ “กลางวัน-กลางคืน” เป็นชุดฯ 24 ชั่้วโมง

แต่ละส่วนของแต่ละชุดฯ ต่างอาศัยพลังงานจากธรรมชาติ “บูรณาการเข้าด้วยกัน” เป็นชุดฯของตัวเอง มิฉะนั้น โลกจะไม่มีธรรมชาติเหล่านี้

เมื่อบูรณาการแล้ว แต่ละส่วนของชุดฯต่าง “สัมพันธ์กัน” ให้ “เป็นอยู่” ใน “ความสมดุล” ทรง “ความเป็นหนึ่งเดียวกัน” เป็น “จิตหนึ่ง” จนกว่าจะแตก ดับไปตาม “กฎแห่งธรรมชาติ” ทั้งนี้ เป็นการมองโลกตาม “คติเอกนิยม”

ในชุดฯ “ตน-ผู้อื่น” ผู้มีเมตตาจิตต่อตัวเอง ย่อมมีเมตตาจิตต่อผู้อื่น ผู้มองเห็นความทุกข์ของเด็กทารกพิการแล้ว ย่อมรู้สึกเป็นทุกข์ด้วย ไม่มากก็น้อย เราจึงไม่มีตน ไม่มีผู้อื่น ไม่มีพวกเขา ไม่มีพวกเรา เพราะเราต่างเชื่อมโยงถึงกันและไม่ได้เป็นเอกเทศต่อกัน

ที่ว่า “เราได้เพราะเขาให้” นั้น จริงๆแล้ว “เขา” ได้จากใครมาก่อน? เมื่อเสกขึ้นมาเองไม่ได้ เขาก็ย่อมต้องได้มาจาก “ผู้อื่น” ดังนั้น “เขา-ผู้อื่น” ก็คือคู่ที่ “บูรณาการเข้าด้วยกัน” “สัมพันธ์กัน” “เป็นอยู่” ด้วย “ความเป็นหนึ่งเดียว กัน” อย่างแยกกันไม่ออก ในทำนองเดียวกับ “เขา-เรา” ฉะนั้น เราได้เพราะ “เรา” ให้ต่างหาก

การแปลงตัวให้อยู่ได้ทั้งบนฟ้าและดิน นั้น แสดงว่าพญามังกรมองเห็น “ฟ้า-ดิน” เป็นคู่ที่ “บูรณาการเข้าด้วยกัน” และ “สัมพันธ์กัน” ให้ “เป็นอยู่” ใน “ความสมดุล” ตามธรรมชาติ คือ เห็น “ฟ้า-ดิน” เป็นบ้านหลังเดียวตามคติเอกนิยม ไม่เห็นเป็นสองหลังแยกกันอยู่ตามคติทวินิยม

เคล็ดลับมองโลกข้อสองของท่านจวงจื้อคือ เราพึุง “ตื่นรู้” ไว้เสมอ ให้ระมัดระวังไม่ละเมิดขอบเขตของผู้หลงอยู่กับคติทวินิยม เพื่อจะได้ “รู้รักษาตัวรอดเป็นยอดดี” จากผู้หลงยึดติด “ตน” (แม่มดจอมอิจฉาริษยาในนิทานอมตะเรื่องสโนว์ไวท์กับคนแคระเจ็ดคน) และจากผู้หลงยึดติด “ผู้อื่น” ที่เป็นปฏิปักษ์ต่อเรา (กลุ่มการเมือง) โดยฝากคำเตือนใจอมตะไว้ว่า

“อย่าทำตนเป็นคนมีประโยชน์ดีเด่นเกินไปจนผู้อื่่นรู้สึกอิจฉาริษยาหมายปองร้าย และอย่าทำตนเป็นคนไร้ประโยชน์สิ้นดี จนผู้อื่นรู้สึกเกลียดชังหมายกำจัด”

        ตามคติทวินิยม เมื่อหลงยึดติดอยู่กับ “เกิด” “ชีวิต” “วัตถุ” หรือ “เงินทอง” เราจะบังเกิด “ความกลัวตาย” เพราะไม่ต้องการพลัดพรากจากชีวิตและสรรพสิ่งนอกกาย ซึ่งกลายเป็น “หน้าตาทั้งหมด” ของเรา ยิ่งหลงมากก็ยิ่งกลัวตายมาก ทหารค่ายคติทวินิยมยอมพ่ายแพ้ต่อความกลัวตายของตนก่อนออกศึกสู้รบกับศัตรูด้วยซ้ำไป

ชีวิตที่โกงกินขายชาติบ้านเมือง คือชีวิตที่หลง “โกงกินตัวเอง” โดยยึดติดวัตถุเงินทองอำนาจอย่างไม่รู้จักอิ่มพอ และมุ่งหวังให้สิ่งนอกกายล้นฟ้าท้ามหาสมุทรที่ตนได้ฉกฉวยขโมยขโจรมาได้เหล่านี้ มีอำนาจเนรมิตรตนให้เป็นอมตะบุคคลตลอดไป เพื่อจะได้ไม่กลัวตาย นับเป็นโรคจิตผิด “กฎแห่งธรรมชาติ” ที่ทำให้คนโกงตัวเองนี้ ไม่สามาถทำคุณประโยชน์แท้จริงต่อตนเองหรือสังคมส่วนรวมเลย

ชีวิตตามคติเอกนิยมไม่ “ครอบครอง” ธรรมชาติ  แต่เป็นชีวิตที่ “เป็นอยู่” “สัมพันธ์” “เชื่อมโยง” กับธรรมชาติ เครื่องอ่านคลื่นสมองเอฟเอ็มอาร์ไอได้พิสูจน์แล้วว่า เราสามารถสื่อสารกันโดยเพียงแต่ส่งกระแสจิตถึงกัน ขณะที่ทฤษฎีเกี่ยวกับแควนตั้มทำให้เราเข้าใจเหตุผลที่บางคนสามารถมองเห็นความลับที่ซ่อนอยู่ในภาพถ่ายอาคารที่ปิดมิดชิด ทั้งนี้ สะท้อนให้เห็น “ความเป็นหนึ่งเดียว” หรือ “จิตหนึ่ง” ในธรรมชาติ

สรุป ท่านจวงจื้อมิได้มีจุดยืนอยู่กับคติทวินิยม คือ ไม่ได้มองแต่ละคู่ของธรรมชาติในสภาพตายตัวชั่วนิรันดร ไม่สัมพันธ์กัน โดยเป็นเอกเทศต่อกัน และไม่เลือกมองด้วยอคติใจลำเอียงยึดติดแต่อย่างใด

ท่านจวงจื้อมีจุดยืนอยู่ที่คติเอกนิยม ท่านมีเคล็ดลับให้มองโลกเยี่ยงพญามังกร โดยเห็นธรรมชาติเป็นคู่ๆที่บูรณาการเป็นหนึ่งเดียวกันบนความสมดุล คือ มี “จิตหนึ่ง” และท่านให้มองด้วย “จิตตื่นรู้” ที่ไม่ละเมิดขอบเขตของผู้หลงอยู่กับคติทวินิยม ทั้งนี้ เพื่อชีวิตจักได้ดำเนินไปอย่างกลมกลืนกับ “เส้นทางชีวิตและคุณธรรม” แห่งลัทธิเต๋า.